auzoka / Kostaldea / Matxitxako (lurmuturra)
Matxitxako (lurmuturra)
Kokapena: Arane; II. mapa (A-2,3/B-2,3)
Oharrak: Iparraldeko puntan, euskal kostaldeko lurmutur aurreratuena da eta horregatik marinelengatik ezagunena. Henaok toponimo honen forma desberdinak ematen ditu:
«Machachaco le llaman los naturales; Ocampo, libr 1 cap 3 le nombra Machicao; Garibay, libr 3 cap 1 le dice Machazacu» [1462]
Ahozkoari dagokionez, zera adierazten du Erkorekak:
«Bermeoko arrantzale batzu eta lurmutur famatu horretan bizi diren baserritar zaharrak Matxakú esaten diote eta asko gutxiago Matakú; Matxako mundakakoak, Matzaku ondarrutarrak, eta abar.» [1463]
Zentzu zabalean, Galdizko parajeari ere zehatzago, Galdizko iparraldeari Matxitxako deitzen zaio. Baita Kabu aldea ere: Inguru honetako baserriak, Kabukoak dira.
XIV. mendeko Arzabala lurmuturra [1464], Azaola parajearekin egon daiteke lotuta, leku honi XIX. mendean Azabala edo Azabaleta deitzen baitzaio zenbaitetan [1465]. Horrela baledi, Arzabala hau, Matxitxako lurmuturra daiteke.
Honela deskribatzen du 1634an Pedro de Texeirak Matxitxako lurmuturra:
«Desta uilla y puerto de Bermeo se entra la costa en la mar. Media legua aze hun cabo que llaman de Machaçaco, donde todos los nauíos que nauegan por este mar bienen a reconoçer por ser el que más en él se entra. Entre este cabo y la uilla de Bermeo se aze una ensenada donde dan fondo muchos nauíos de corsarios. Quedando abrigados con la altura del cabo de los bientos que más ofenden esta costa, dezenbarcan en tierra y azen agua y leña con mucha comodidad sin que se les estorue y muchas uezes tienen en tierra quien vigía la mar y, en descubriendo algún nauío, le salen al encuentro.» [1466]
XIX. mendean, Iradik azaltzen duenez, Matxitxakon, Probintziak talaiari edo behatzaile bat mantentzen zuen hurbiltzen ziren itsasontziei buruz informatzeko, baita arrantzaleen zerbitzuan itsasaldiaren berri emateko ere [1467]. 1748an behatzaile bati egindako ordainketa azaltzen da agiri batean, «[ordainketa] a Frcº Antº de Garramuñu por 4 dias que ocupó de atalayero en la punta de Machichaco» [1468]. Gaur bi itsasargi daude mutur honetan, bat Farolzarra, behealdean, eta beste bat gorago, berria, lehen mailakoa. 1850ean dago dokumentatuta itsasargia [1469].
Bestalde, Matxitxakoko harria sarri erabili izan da eraikuntza lanetarako. 1742an esate baterako: «Barcadas de lossa conducida a dha obra (fortines y texavanas) desde Machichcº» [1470]. (Ik. Kargaderoa)
Matxitxakoko gotorlekuei buruz, Ik. Galdizko gotorlekuak.
Ahozkoa:
Idatzizkoa:
Matxitxako parajea:
1742 | Machichaco, término de | BUA 1560. Libro de cuentas 325b |
1844 | Machichaco, monte | BIBL YrJA 111 |
1846 | Machachaco, término de | BUA 1289/2. Montazgos 200 |
1860 | Machichaco, término de | BUA 39/4. Reint. de terrenos 3 |
1967 | Machichaco, puntos denom. | GJE fk:4846 L54;232 |
Matxitxako lurmuturra:
1353 | Machaca, Machacacu | BIBL OCP cap. 77 |
1556-71 | Machaçacu, cabo | BIBL GarEs/Libro III. cap.-I (tomo-1); 53 |
1634 | Machaçaco, cabo que llam. de | BIBL TexP 317 |
1680 | Machachaco, punta de | BFA. K. 3583/1 194-198 |
1689 | Machichaco, cabo | BIBL HnG/libr1, cap42 (t.2); 163-181 |
1748 | Machichaco, punta | BUA 1560. Libro de cuentas 361b |
1789 | Machichaco, cabo de | BEHA 9-79/22-1 108 |
1793 | Machichaco | BIBL ItJR-I 11 |
1799 | Machachaco | BFA. K. 460/24 21b |
1822 | Machichacu, cabo de | BUA 1313/3. Contribuciones 63b |
1822 | Machachaco, cavo de | BUA 1592. Cuentas 17 |
1836 | Machachaco, cabo | BUA 37/3. Gubernativo 68b,69 |
1847 | Machichaco, cabo de | BFA. Bust 480/17 13 |
1850 | Machachaco, cabo | BUA AL. 1847-1855 38b |
1859 | Machichaco, cabo de | BUA 888/23 1b |
1862-1887 | Machichaco, cabo de | BUA 1289. Venta de montes 44b |
1900 | Machichaco, faro del cabo | BAHP.N.BL 8361 992b |
1973-74 | Matxaku | BIBL ErA.EtnB 160-16 |
Matxitxakoko gotorlekuak:
1794 | Cabo de Machachaco, fortín del | BUA 991/3. Recibos. 2 |
1800 | Machachaco, fortines de | BUA 1136. Libr. y recibos 40 |
1802 | Machichaco, fortin de | BIBL DccAH/t.1 |
1895-1903 | Cabo Machichaco, fortin del | BIBL Lbyr-VI 460 |
__________
[1462] Henao, P. Gabriel de; 1. Lib. 42. kap. 2. t.; 163-181.
[1463] Erkoreka, Anton (1982-83); 261.
[1464] 1373. Pribilejioa. Yradi, Juan Angel de (1844); 89.
[1465] Subasta de lotes de arboles infructiferos. Lote Azabaleta del term. de Galdiz, 1855. BUA. 1289. Montazgos.
[1466] Texeira, Pedro de (1634); 318.
[1467] Yradi, Juan Angel de (1844); 47.
[1468] BUA. 1560. Libro de cuentas; 361b.
[1469] BUA. AL. 1847-1855; 47.
[1470] BUA. 1560. Libro de cuentas; 325b.