auzoka / Hirigunea / Kurtzio eta Santa Mariņa / Kurtzioko ermita
Kurtzioko ermita
(Kurtzio eta Santa Mariña)
Kokapena: Hiria; V. mapa (D-1)
Ohar ling.: Ermita honen izenen artean 'de la Cruz', Kurtziokoa esaten dena (Ik. Hiriguneko Kurtzio parajea), eta Santa Mariña ageri dira. Ermita honen aldare nagusian, Gurutzeko Kristo irudikatzen duen gurutze handi bat zegoen, «Aitxe Kurtziokue». Hortik etor dakioke izena ermitari.
'Ermita' generikoa artikuluduna denez, aurreko bokal irekia, disimilazioz, itxi egin da gradu bitan, eta bokal itxi horrek artikulua itxiarazi du asimilazioz. Aurreko bokal itxiak -t- herskari ahoskabea sabaikaritu du:
ermita + -a > ermitzea > ermitzia > ermitzie
Oharrak: Bermeotik Mundakarako irteeran, errepidearen hegoaldean, erdi ezkutatuta, Zarragoti mendiaren ipar-ekialdean, Zarraneko errekaren itsasoratze gunetik hurbil. Kurtzio edo Santa Mariñaren izenpekoa da.
Ezagutzen den bere aipamen goiztiarrena, 1353koa da, Arrantzaleen Kofradiako Araudikoa. Honela aipatzen da:
«Primeramente hemos de costumbre inmemorial y ordenamos que los Mayordomos que son ó fueren sean obligados á se juntar el día de Señor San Martín cada un año con todos los cofrades de la dicha Cofradía en la Iglesia y Hermita de Santa Marina de esta villa y juntados hagan decir una misa en el Altar de la Cruz y oída la misa se junten todos en uno y nombren y elijan seis hombres de conciencia y experiencia y aquellos que asi fueren nombrados y elegidos se junten en uno y haciendo su acuerdo nombren dos Mayordomos las más suficientes que en la dicha cofradía hubiere para su Gobernación (...)» [636]
Agiriak azaltzen duenez, Kurtzioko ermita honetan biltzen ziren Kofradiako kideak agintariak izendatzeko.
Ermitak, bere ondoan ospitale bat izan zuen, San Lazaro izenekoa, seguruenik, bere izeneko besteak legez, legenardunei ostatu emateko erabiliko zena [637].
«(...) Propuso el sr. sindico que la cassa de San Lazaro Ospital que esta junto a la hermita del Santo Xpto de la Cruz extramuros (...)» [638]
XVII. eta XVIII. mendeetan, ermitan egin ziren konponketen berri ematen da:
1682an, konponketak egiteko agindua:«Se den (...) para el reparo de las ermitas, que son: Santa Cruz, San Martin, San Andres, Ntra. Sra. de la Mr^d, San Roque, La Cruz, Santa Marina, Ntra. Sra. de la Rosa, Sn. Justo y Pastor» [639].
1705ean, «Obras en las hermitas de la Cruz, San Roque, San Miguel y San Andres» [640]
1786an, «Obras en la ermita de la Cruz» [641]
XX. mende hasieran itxuraldaketa izan zuen ermitak: altuera handiagoa eman eta iparreko aldean egokitze lanak egin zitzaizkion. Gaur iparraldeko fatxada honetan ageri du sarrera nagusia, baina antzinako sarbidea hegoaldetik izaten zen; oraindik alde honetako hormaren kanpoaldean ikus daitezke ateko eta leihoetako jatorrizko arkuak [642].
Gaur, utzita dago ermita eta bertako irudiak Santa Eufemia elizara eraman dira: besteak beste, San Blas, zurezkoa eta polikromatua; Santa Luzia; eta, agian, denetatik baliotsuena den Aitxe Kurtziokue, XIII. mendekotzat hartzen dena [643].
Bada Arrantzaleen museoan oso irudi misteriotsua, antza denez, Kurtzioko ermitan aurkitu zena. Irudia, gaur, bururik gabe dago (apurtuta) eta dirudienez, idunetik sokaz lotuta itsasoan urperatzen omen zen arrantza ona izan zedin. Helburua lortu ezean, lurrera botatzen omen zen eta kolpeka zigortzen zuten [644]. Arrantzaleen museoko errotuluak adierazten duenez, San Lazarori dagokio irudia.
Kurtzioko ermitari lotuta, besteak beste, ondoko egunak ospatzen dira: maiatzaren 3an eta irailaren 14an, Aitxe Kurtziokoaren eguna eta otsailaren 3an, San Blas eguna.
Elizek eta ermitek beren jabetzako etxea izaten zuten ondoan, hala zeukan Talako Andra Mariak, Santa Eufemiak, San Migel ermitak, San Andresekoak. Kurtziokoak ere berea zeukan: Santa Mariñako etxea deitutakoa. Aurkitutako bere lehen erreferentzia 1643koa da, San Lazaroko etxea (Santa Mariñakoa, alegia) Martin Erleategikori errentan ematean [645]. 1783an, berriro aipatzen da etxea, Errosarako bideko konponketak egiterakoan:
«Gasto causado en la execucion de los pilastrones del camino de la Errosa en la inmediacion y cerca de la ermita de Cruz para la defensa de las paredes contiguas a la casa de Santamaña» [646]
1789an, Juan Iradiren etxea eraikitzeko lurren balorazioa egitean ere Santa Mariñako etxea aipatzen da:
«Reconocimiento y tasacion de un terreno en el camino de la Cruz y contiguo a la casa de Santa Marina para la ereccion de una casa nueba fabricada por D. Juan de Yradi» [647]
1829an, Goiko plazako Andra Maria eliza eraikitzeko gastuetarako, saldu egin ziren elizen eta ermiten ondasunak, eta seguruenik eurekin batera, Santa Mariñako etxea ere [648].
Ahozkoa:
Idatzizkoa:
1353 | Santa Marina, Yglesia o Hermita de | BIBL: OCP |
1633 | la Cruz, hermita de | BFA. K. 738/18 1b |
1633 | la Cruz de Santamarina | BFA. K. 738/18 46 |
1645 | la Cruz, hermita de | BFA. Bust 201/14 25 |
1682 | La Cruz, ermita de | MAHN C.C. 4228 35 |
1682 | Santo Christo de Sª Marina de la Cruz, erm. | MAHN C.C. 4228 18 |
1695 | la Cruz, ermita de | BEHA A-61/10-3 6 |
1701 | Santa Marina, ermita de | BUA 922. Extracc. de castaña 143 |
1705 | la Cruz, ermita de | BUA 1560. Libro de cuentas 86 |
1708 | Santo Xpto de la Cruz, hermita del | BUA AL. 1680-1710 400b |
1716 | la Cruz, hermita de | BUA AL. 1711-1727 69 |
1723 | la Cruz de Sta Marina, hermita de | BUA 948/3(4) 14 |
1723 | La Cruz, ermita de | BUA 915. Ermita de S. Andrés 1 |
1729 | la Cruz, hermita de | BEHA A-61/44-1 26b |
1736 | la Cruz, ermita de | BEHA A-741/48-2 13b |
1741 | La Cruz, ermita de | BIBL Lbyr-VI 240 |
1755 | la Cruz y Santa Marina, hermita de | BUA 948/3(4) 45 |
1783 | la Cruz, ermita de | BUA 842. Libr. y recibos 86b |
1785 | la Cruz, ermita de | BUA 948/1. Reden. censos e hipot. 19b |
1785 | la Cruz, hermita de | BUA 948/3(4) 1 |
1786 | la Cruz, ermita de | BUA 842.Libr. y recibos 50b, 51 |
1793 | la Cruz, ermita de | BIBL ItJR-II 30 |
1796 | la Cruz, hermita de | BUA 1150/3.Conc. com. sec. y ecl. 20 |
1800 | la Cruz, hermita de | BFA. Bust 141/2 54 |
1825 | la Cruz, ermita de | BEHA A-758/1-52-2 |
1826 | la Cruz, ermita de | MAHN C.C.4331/130 10 |
1844 | Santa Marina o La Cruz, ermita de | BIBL YrJA 93-95 |
1852-1858 | la Cruz, hermita de | BUA 949/2. Caminos, puentes... 16 |
1857 | la Santa Cruz, ermita de | MAP MunV/ItJR-II 24-25 |
1895 | Santo Cristo de la Piedad, ermita del | BAHP.N.BL 7551 872b |
1928 | La Cruz, ermita de | BIBL ZbA1 319-320 |
1928 | Santa Marina o La Cruz, ermita de | BIBL ZbA1 342 |
1938 | la Cruz, ermita de | BUA 1242/12. Obras |
1970 | La cruz, ermita de | BUA Inventario de bienes 4 |
1987 | la Cruz, ermita de | BIBL ArrG 81 |
1987 | Santa Marina, ermita de | BIBL ArrG 81 |
Santa Mariñako etxea
Idatzizkoa:
1643 | San Lazaro, casa de | BFA. Bust 188/55 161 |
1645 | Cruz, casa de la hermita de la | BFA. Bust 201/14 25 |
1676 | San Lacaro, casa y pertenecidos de | VEKA Pleitos. Zar.-Wall.Olv C3587/9 3 |
1680 | San Lazaro, casa de | BUA AL. 1680-1710 8b |
1724 | Santi Spiritus, casa de | BUA AL. 1711-1727 148 |
1754-57 | Santi espiritus, casas de | BFA. K. 1575/18 28b |
1783 | Santamaña, casa de | BUA 842.Libr. y recibos 86b |
1789 | Santa Marina, casa de | BUA AL. 1786-1806 52 |
1791 | Santa Marina, cassa llamada de | BUA 990/5. Recibos 82 |
1792 | Santa Marina, casa de | BFA. Bust 64/7 |
1793 | Santa Marina, casa de | BFA. Bust 100/55 28b |
1806 | Santa Marina, casa de | BFA. Bust 243/3 55b |
1810 | Santa Maña, casa de | BUA 1561. Cuentas 71b |
1826 | Santamaña u Hosp. de santti espirittu, casa de | MAHN C.C.4331/130 10 |
1854 | Sta Maña, casa titulada | BUA 1054/17. Fincas del S.Hosp. 1 |
__________
[636] Ordenanzas de la Cofradia de pescadores. 1353; 15
[637] Erkoreka, Anton (1982).
[638] 1708. BUA. AL. 1680-1710; 400b
[639] MAHN C.C. 4228.
[640] BUA. 1560. Libro de cuentas; 86
[641] BUA. 842.Libr. y recibos; 50b, 51
[642] Informazio gehiago izateko, ik. Muñoa, M., Igartua, E., Garcia, I. (1984): Kurtzio. Bermeo 4.
[643] Reforma de la Iglesia Juradera de Santa Eufemia. Mobiliario e imaginería. Data gabeko txostena.
[644] Arocena, Ignacio (1963); 28-29.
[645] BFA. Bust. 188/55; 161
[646] BUA. 842.Libr. y recibos; 86b
[647] BUA. AL. 1786-1806; 52
[648] Zabala, Angel (1928), I; 353